ÇOCUĞUNUZ YALAN MI SÖYLÜYOR? BU HARİKA

Geçen haftalarda çocukların yalan söyleme doğruyu söylememe ya da eksik söylemeleri üzerine bir yazı paylaşmıştım. Bazı veliler konu ile oldukça ilgilendi. Bu oldukça iyi bir durum diyebilirim. Bugün sizinle çocukların yalan söyleme davranışları ile ilgili birkaç şey daha paylaşacağım.  Çocukların ilk yalanlarını 2 yaş civarında söylediğine dair bulgular var.  Yapılan bir araştırmaya göre *  yüzlerce çocuk bir deneyle gözlemlendiler. Bir odada yalnız bırakılan çocuğa odanın içine bırakılan bir oyuncağa bakmaması söylendi. 2 yaşındaki çocukların yüzde yirmi beşi, 3 yaşındaki çocukların yarısı ve 4 yaşındaki çocukların yüzde sekseninden fazlası cinsiyet, ırk, din ve aile yapısına bakılmaksızın gerçekte olan şeyin aksini söylediler. Bu arada oyuncağa ilk etapta bakmayan çocukların ama sonradan bakanların zekâlarının en yüksek olduğu da tespit edilmiş durumda. Yalnız bu grup aşırı seyrek bir grup…

 Çocuktur elbette bakacaktır. Burada öyle yıkıcı, garip bir şeyler yok. Nesnel olan bilgi ve insan türünün yalan söyleme davranışının kökenlerine inilmeye çalışılmış Prof. Dr. Michael Lewis tarafından. Bu tespit ne işe yarar ki. Deneye devam edilmiş.  Yalan söyleyen çocuklar üzerinde yapılan araştırmalar devam etmiş ve görülmüş ki yalan söyleyen çocukların sözel değil ama sayısal zekâlarının (İQ ölçümü) ortalama 10 puan daha fazla çıkmış.  Bir bakıma çocuğunuz yalan söylüyorsa bu iyi yani en azından IQ açısından iyi.

 Aynı alanda çalışan bir diğer araştırmacı Prof. Dr. Kang LEE ise 2-3 yaşlarında yalan söyleyen çocukların akıl teorilerinin ya da bir başka deyişle düşünüş biçimlerinin ( mindset )  daha gelişmiş olduğunu iddia ediyor.

Yine Prof. LEE yalan söyleme ile ilgili yaptığı bazı deneylerde olumsuz dilin hiçbir işe yaramadığını. Sadece yalan söylememenin veya dürüst olmanın övüldüğü, ( davranışı övme, çocuğu değil ) çok daha iyi sonuçlar elde edildiğini tespit etmiştir.

Öte yandan yalan söylemenin toplumların ahlaki prensipleri ile de bir ilgisi var. Özellikle de geleneksel toplum ve aile yapılarında bu durumun dini taraflarından dolayı yalan söyleyen çocuklara karlı sert reaksiyonlar gösteren yetişkinler de oluyor. Bu korku iklimi yalan söyleme davranışını ortadan kaldırabiliyor ama sürdürülebilir bir davranış değişikliği sağlayamıyor. Sözgelimi sert tepkilerin verildiği Batı Afrika’dan bir okulu inceleyen Prof. LEE ve davranışçı psikolog Victoria TALWAR yalan söyleyen çocukların sert şekilde kınandığı ve sarsıcı şekilde tepkiler verilen okulda yalan söyleme davranışının sıfıra yakın olduğunu da tespit etmişlerdir.

Sonuç olarak bu şeylerle sıklıkla ben de karşılaşıyorum. Özellikle de çocuklar bir şeyi yanlış yaptıklarında ‘’  kuralı unuttum’’ gibi sözler söylüyorlar. Elbette kendisinin bir çocuk olduğunu düşünmemi ve daha fazla üzerine gitmememi istiyor. Yukarıdaki zekâ vurgusu burada kendini ispatlıyor aslında. Bana kalırsa sadece zeki çocuklar bu kadar girift düşünebilir. Bu durumla karşılaştığımda ‘’ bana yalan söyleme’’ demiyorum elbette. Bir öğrencimin yalan söylediğini anladığımda onunla çatışmıyorum. Bu söylediğin şeyin ne manaya geldiğini anlayabiliyorum diyorum. Eğer çatışırsam, onun yalan söylediğini ilan edersem aramız gerçekten bozulacak ve onu utandırdığım için benden nefret edecek bekli de. Dolaysıyla öğretmenlik işini de o çocuk üzerinden yapamayacağım.  Bu sebepten dolayı eskilerin tabiri ile ‘’yüz göz olmadan’’ oradan uzaklaşıyorum. Fakat yine aynı çocuğu etkilemek için dürüst olma davranışını bir fırsatını bulup övüyorum. Bu daha çok işe yarıyor.

Ne yani şimdi yalan söyleyen çocukları mı övmüş oldum? Hayır, tabii ki, sadece yalan söyleme davranışının bilimsel karşılığını ve klasik zekâ testlerinde bu çocukların performanslarının ama sayısal alandaki performanslarının daha yüksek olduğunu nesnel bir şekilde ifade etmiş oldum. Yorumlamak size kalmış…

Şahin Çevik
15 Ocak 2018
İSTANBUL

Not: Bu yazıyı yazarken New York Times'dan Alex Stone'un kaleme aldığı ilgili yazıdan yardım aldım. Çeviri değil ama o yazının  katkısını ilan etmezsem olmaz. Bahsettiğim yazının bağlantısı da şuracıkta.

https://www.nytimes.com/2018/01/05/opinion/sunday/children-lying-intelligence.html