Vietnam’dan Kamboçya’ya: Eğitim Yolculuğumda Gördüklerim Merhaba, ben bir eğitim araştırmacısıyım. 60 ülkeyi dolaşmış, sınıfların tozlu tahtalarından modern laboratuvarlarına kadar her köşede eğitimle nefes almış bir gezginim. Şu anda Vietnam’dayım, Hanoi’nin canlı sokaklarında bir okulun bahçesinde oturuyorum, kahvemin kokusu etrafımdaki çocuk sesleriyle karışıyor. Vietnam’daki okulların enerjisi, disiplini ve umudu, Kamboçya’daki anılarımla kıyasladığımda çarpıcı bir tezat oluşturuyor. Gelin, size bu iki ülkedeki eğitim dünyasını, kendi gözlemlerim ve yüreğimden geçenlerle anlatayım.
Hanoi’deki Sınıflarda Bir Sabah Hanoi’de bir ortaokulun kapısından içeri adım attığımda, sabahın erken saatlerinde bile bir düzen ve canlılık karşılıyor beni. Üniformalı öğrenciler, sırt çantalarıyla düzenli sıralar halinde sınıflara yürüyor. Bir matematik dersine konuk oluyorum; tahtada karmaşık bir denklem, 14 yaşındaki bir kız öğrenci tarafından çözülüyor. Sınıf arkadaşları, onun doğru cevabını alkışlarla kutluyor. Öğretmen, gülümseyerek bana Vietnam’ın 1986’daki Đổi Mới reformlarından sonra eğitime nasıl sarıldığını anlatıyor: “Eğitim, bizim için bir vatan borcu.”
Vietnam’ın bu başarısı, rakamlarda da kendini gösteriyor. 2015 PISA sonuçlarında, 72 ülke arasında matematikte 8., bilimde 8., okuma becerilerinde 32. sıradalar – OECD ortalamasının üstünde. TIMSS 2019’da da matematik ve bilimde üst sıralarda. Bu veriler, Hanoi’deki o sınıfın enerjisini doğruluyor.
Kamboçya’nın Yaralı Mirası Kamboçya’ya birkaç yıl önce gittiğimde, Phnom Penh’teki bir okulun tozlu koridorlarında yürürken içim burkulmuştu. Bir öğretmenle konuşurken, Kızıl Kmerler’in 1975-1979 yılları arasında eğitimli herkesi – İngilizce bilenleri, üniversite mezunlarını, öğretmenleri – hedef aldığını öğrenmiştim. “Büyükannem İngilizce öğretmeniydi, ama hayatta kalamadı,” demişti gözleri dolarken. UNESCO’ya göre, o dönemde öğretmenlerin %75’i yok edilmiş. Okullar kapanmış, kitaplar yakılmış. Bu, Kamboçya’nın eğitim ruhunu adeta sıfırlamış.
Kamboçya’da okullaşma oranı artıyor, ama hâlâ eksiklikler büyük. UNESCO’nun 2018 verilerine göre, 15-24 yaş arası okuma-yazma oranı %88 – Vietnam’ın %95’inin gerisinde. PISA veya TIMSS’e katılmamaları, sistemin eksikliklerini ölçmeyi zorlaştırıyor.
Konfüçyüs ve Buda: Eğitimde Kültürel İzler Vietnam’da Konfüçyüsçü gelenek, eğitimi kutsal bir görev gibi görüyor. Hanoi’de bir lisede, velilerin çocuklarının sınav başarısı için nasıl çaba sarf ettiğini gördüm. Aileler, özel derslere ve kitaplara yatırım yapıyor. Bu kültürel miras, Vietnam’ın eğitimde sıçrama yapmasını sağlamış. Kamboçya’da ise Theravada Budizmi, tarihsel olarak manastırlarda okuma-yazma öğretmiş. Siem Reap’te bir manastır okulunu ziyaret ettiğimde, keşişlerin çocuklara temel eğitim verdiğini, ama modern müfredatın eksik kaldığını fark etmiştim. Kızıl Kmerler’in dini kurumları da hedef alması, bu geleneği zayıflatmış.
Ekonomik Rüzgarlar ve Turizmin Gölgesi Vietnam’ın ekonomik yükselişi, eğitime de yansımış. 2023’te GSYİH 430 milyar USD’ye ulaşmış; eğitim bütçesi GSYİH’nin %5’i. Hanoi’de modern laboratuvarları olan okullar gördüm. Kamboçya’da ise GSYİH 30 milyar USD civarında, eğitim bütçesi %2-3. Angkor Wat sayesinde turizm, Kamboçya’ya gelir sağlıyor, ama bu para genellikle yollara, otellere gidiyor. Phnom Penh’te bir okulun kırık sıralarını görünce, turizmin eğitime pek dokunmadığını düşündüm.
Vietnam’ın Küresel Köprüleri Vietnam’ın Fransa, Çin ve Amerika ile bağlantıları, eğitimine güç katmış. Fransız kolonyal döneminde kurulan okullar, elit bir eğitimli sınıf yaratmış. Çin’den gelen Konfüçyüsçü disiplin, öğrenme kültürünü pekiştirmiş. Amerika ile 1990’lardan itibaren gelişen ilişkiler, Fulbright gibi programlarla akademik değişimleri artırmış. Hanoi’de bir öğretmen, “Batı’dan aldığımız fikirleri kendi kültürümüzle yoğurduk,” demişti. Kamboçya’da ise Fransız mirası, Kızıl Kmerler sonrası kaybolmuş. Uluslararası yardımlar, eğitime değil, insani ihtiyaçlara odaklanmış.
Öğretmenlerle Bir Kahve Hanoi’de bir öğretmenle kahve içerken, “Öğretmenlik burada saygın bir meslek,” dedi. Vietnam’da öğretmen maaşları, özellikle büyük şehirlerde, oldukça rekabetçi. 2025 verilerine göre, Hanoi ve Ho Chi Minh City’de devlet okullarında çalışan öğretmenler ayda 10-15 milyon VND (400-600 USD) kazanıyor, uluslararası okullarda ise bu rakam 35-48 milyon VND’ye (1400-1900 USD) ulaşıyor. İngilizce öğretmenleri için maaşlar, TEFL sertifikası ve deneyime bağlı olarak, 27-51 milyon VND (1100-2200 USD) arasında değişiyor; üst düzey IELTS eğitmenleri ise 55 milyon VND’ye (2200 USD) kadar kazanabiliyor. Temmuz 2024’teki %30’luk maaş artışı, bazı öğretmenlerin gelirini 30 milyon VND’ye (1200 USD) kadar çıkardı, özellikle Ho Chi Minh City’de ek katsayılarla 40 milyon VND’ye (1600 USD) ulaşanlar var.
Kamboçya’da ise durum farklı. Phnom Penh’te bir öğretmen, “Ek iş yapmasam geçinemem,” demişti. Kamboçya’da öğretmen maaşları genelde 100-200 USD civarında, kırsal alanlarda daha da düşük. Uluslararası okullarda çalışan expat öğretmenler 1000-1500 USD kazanabiliyor, ancak yerel öğretmenler için maaşlar çok sınırlı. Bu düşük gelir, öğretmenlerin motivasyonunu ve sistemin kalitesini etkiliyor. Vietnam’da öğretmenler, sistemi taşıyan sütunlar; Kamboçya’da ise mücadele eden kahramanlar.
Son Düşünceler Vietnam’daki sınıfların disiplini, öğretmenlerin tutkusu, öğrencilerin azmi beni büyülüyor. Kamboçya’da ise çocukların gözlerindeki umut, tüm zorluklara rağmen parlıyor. Ama Kızıl Kmerler’in yaraları, düşük kaynaklar ve kültürel geçiş zorlukları, Kamboçya’yı geride bırakmış. Vietnam, travmalarını aşarak eğitime sarılmış; Kamboçya ise hâlâ iyileşiyor. 60 ülkede okulları gezdim, ama bu iki komşu ülkenin hikayesi, eğitimin bir ulusu nasıl dönüştürebileceğini en net şekilde anlatıyor.
Eğitim, bir ulusun kalbidir. Vietnam’da bu kalp güçlü atıyor; Kamboçya’da ise hâlâ toparlanıyor. Sizce eğitimin gücü nerede yatıyor? Yorumlarınızı bekliyorum!
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder